Netcongestie, een hoax of maatschappij ontwrichtend?
Wat is netcongestie?
Netcongestie op het elektriciteitsnetwerk treedt op wanneer er meer elektriciteit wordt gevraagd dan het netwerk kan leveren of wanneer er beperkingen zijn in de capaciteit van de elektriciteitsleidingen om de vraag of het aanbod te verwerken. Het is vergelijkbaar met een file op de weg, maar in plaats van auto’s gaat het om elektriciteit die door de draden stroomt. Wanneer er te veel vraag is naar elektriciteit op een bepaald punt in het netwerk, kan dit leiden tot spanningsschommelingen, overbelasting van de infrastructuur en zelfs stroomuitval.
In afbeelding 1 is de Landelijke Capaciteitskaart (afname; situatie van juni 2024) weergegeven. Deze kaart geeft inzicht in de beschikbare ruimte op de elektriciteitsnetten van de regionale netbeheerders voor een netaansluiting groter dan 3x80A. In de rode gebieden is geen transportcapaciteit beschikbaar volgens de netbeheerders. De situatie voor invoeding van duurzaam opgewekte elektriciteit is overigens vergelijkbaar. Voor de actuele situatie voor zowel afname als invoeding van elektriciteit zie https://capaciteitskaart.netbeheernederland.nl/
Afb.1 – Landelijke Capaciteitskaart elektriciteitsnet (afname)
Ons elektriciteitsnet heeft echter de komende jaren nog ruimte genoeg.
TenneT en andere netbeheerders hebben flink wat reserves ingebouwd in onze infrastructuur. En dan hebben we het nog niet eens over de zakelijke gebruikers die meer vermogen hebben gereserveerd dan ze daadwerkelijk nodig hebben, wat ze trouwens meestal maar een deel van de dag gebruiken. Dat geldt ook voor de huisaansluitingen van de ruim acht miljoen woningen hier, die trouwens een stuk ruimer zijn dan in veel andere landen, zoals bijvoorbeeld Italië. Het lijkt er gewoon op dat we nog steeds met overcapaciteit zitten en dat de hele congestiepraat vooral een papieren probleem is. Dus, wat is nou eigenlijk het probleem?
De media maken een hoop heisa over netcongestie, maar klopt dat wel allemaal? Of probeert de overheid ons gewoon bang te maken via TenneT en de netbeheerders, zodat we (meer) energie gaan besparen? Dat zou mooi uitkomen voor de overheidsdoelen van de EU. Plus, als zware industrieën hierdoor Nederland minder aantrekkelijk vinden en vertrekken, scheelt dat ons weer in stikstof en energieverbruik. Is netcongestie gewoon een hoax? Of is er toch meer aan de hand en wordt onze elektriciteitsvoorziening binnenkort maatschappij ontwrichtend?
Netcongestie wordt binnenkort echt maatschappij ontwrichtend
‘Rond het jaar 2033 zal er niet meer op elk uur van het jaar voldoende elektriciteit beschikbaar zijn in Nederland’, aldus TenneT in zijn jaarlijkse rapport over de leveringszekerheid van elektriciteit (mei 2024). Dat komt door minder stroom uit kolen- en gascentrales en een grotere vraag door de verduurzaming. Ook de technologieën die groene stroom opslaan, zoals batterijen, en CO₂-vrije alternatieven laten langer op zich wachten dan gedacht.
De aanleg van waterstofcentrales en het gebruik van oude gascentrales als noodoplossing, en flexibeler omgaan met het stroomverbruik door bedrijven en consumenten zijn ideeën om tekorten te voorkomen. Maar maakt dit Nederland minder aantrekkelijk voor bedrijven die stroom nodig hebben?
‘Alles is klaar, toch kan het nieuwe resort niet open’ (mei 2024). Miljoenen zijn gepompt in het omtoveren van de Valkenberg in Rheden tot een luxe wellnessresort. Maar netbeheerder Liander kan pas in 2029 stroom leveren. Dit is maar één voorbeeld van de groeiende wachtlijsten voor een aansluiting op het net. Dat geldt overigens niet alleen voor afname, maar ook voor teruglevering van elektriciteit.
Met nieuwe regels kunnen netbeheerders nu voorrang geven aan projecten die echt belangrijk zijn, zoals batterijsystemen die helpen de capaciteit te vergroten. En de volgende in de rij zijn veiligheid (denk aan defensie en gezondheidszorg) en basisbehoeften zoals water en onderwijs. Dit is het zogenoemde prioriteringskader dat recent is vastgesteld door de ACM. Maar is dat wel eerlijk?
Is netcongestie dan een veelkoppig monster dat een belemmerende factor is op de energietransitie? Wordt de situatie in Nederland dan komende jaren maatschappij ontwrichtend? Moeten we dan binnenkort naar het zogenoemde ‘load shedding’ systeem dat in Zuid-Afrika gebruikt wordt om stroomuitval vooraf te plannen en communiceren? Dit om ons verouderde elektriciteitsnet niet te overbelasten.
Netcongestie is gewoon de nieuwe realiteit, dus het moet anders en vooral slimmer
Natuurlijk moeten we in Nederland werken aan een soort Deltaplan voor onze elektriciteits-voorziening; zowel de duurzame opwekking als de distributie. Overigens is het (oneindig) vergroten van deze infrastructuur op basis van benodigde piekvermogens niet realistisch en in de kern eveneens niet duurzaam. De benodigde verzwaring van ons distributiesysteem kost echter (te)veel tijd die we niet hebben om onze energietransitie tijdig te realiseren.
Wat mij betreft ligt de situatie veel genuanceerder en is rekening houden met netcongestie de nieuwe realiteit: het moet anders en vooral slimmer, maar hoe dan? Hoe zorgen we ervoor dat deze nieuwe realiteit de noodzakelijke energietransitie niet belemmerd en bijvoorbeeld het bouwen van nieuwe huizen verhinderd? Vaak zijn er slimme oplossingen te bedenken. Tijdigheid én creativiteit zijn daarbij sleutelwoorden, maar alles begint met inzicht in je huidige en toekomstige verbruiksprofiel én het verlagen van de vraag naar energie. Het gaat daarbij om energiebesparing in combinatie met elektrificatie. Alles wat een gebouw of bedrijfsproces niet nodig heeft, hoeft immers niet geleverd te worden.
Door daarnaast vroegtijdig aandacht te hebben voor energieflexibiliteit kan het afnamepatroon, ofwel het verbruiksprofiel, beter passend gemaakt worden op de beschikbare netcapaciteit en de beschikbaarheid van (eigen) duurzame energie. In combinatie met slimme energiemanagement-systemen (EMS) kan dit sowieso ook financieel interessant zijn. De inzet van batterijtechnologie, en in bijzondere situaties zelfs gecombineerd met (biogas)aggregaten, kan hier vanuit een technisch en/of financieel perspectief onderdeel van uitmaken. Batterijen kunnen ook worden gebruikt om stroom van het net te halen bij lage energieprijzen. Ook kan energie gebufferd worden in de vorm van water en zelfs ijs.
Tijdig in gesprek gaan met de netbeheerder kan ook bijdragen aan de oplossing en is dus altijd verstandig om te doen. Wellicht zijn er contractueel ‘slimme’ oplossingen te bedenken, zoals tijdsgebonden contracten, contracten met gelimiteerde beschikbaarheid, flexibele transportrechten of in de toekomst zelfs een groeps-aansluit- en transportovereenkomst.
Vaak hebben individuele bedrijven namelijk nu een Gecontracteerd Transport Vermogen (GTV) dat zelden/nooit volledig gebruikt wordt. Maar dit vermogen wordt wel bezet gehouden. Door als groep in de toekomst een contract af te sluiten kan onderling gebruik perfect op elkaar afgestemd worden. Door deze optimalisatie van gebruiksprofielen komt anders ongebruikt GTV vrij voor extra gebruik.
Dan zijn er nog andere mogelijkheden op gebiedsniveau in te zetten, zoals gezamenlijke investeringen in windmolens, zonnepanelen, batterijen, waterstofproductie, warmte- en koudenetten, smart grids en bijvoorbeeld een smart energy hub. En waarom integreren we de ruim 400.000 elektrische auto’s niet in ons energiesysteem?
De Nederlandse wet- en regelgeving is alleen nog niet op alle fronten helemaal klaar voor deze mogelijkheden en er wordt hard aan gewerkt een nieuwe Energiewet in 2025 in werking te laten treden. En pilots zijn daarbij nodig. En pilots kunnen deuren openen.
Samen werken aan een betere leefomgeving
Netcongestie is de nieuwe realiteit, maar er zijn genoeg maatregelen te bedenken om de uitdagingen aan te pakken. Netcongestie hoeft de energietransitie niet altijd in de weg te staan. Het moet gewoon anders en vooral slimmer, zodat we samen kunnen blijven werken aan een betere leefomgeving.
Benieuwd naar onze oplossingen? Zie https://krcon.nl/netcongestie/
